Pilotaż organizowany przez grupę opieka.farm (obecnie 3PG) w 2019 roku zakładał analizę możliwości wdrożenia opieki farmaceutycznej do polskich aptek. Jego założenia omówiono w osobnym artykule. [see]Cele i założenia Pilotażu opieki wdrożenia opieki farmaceutycznej z praktykami grupy opieka.farm (3PG)[/see]
Dane zebrane w ramach pilotażu obejmowały:
- statystyki przebiegu szkoleń e-learningowych,
- raporty z konsultacji z pacjentami przesyłane przez uczestników,
- zanonimizowane listy leków tworzone przez pacjentów oraz wypełnione Listy kontrolne Przeglądu Lekowego (dot. usługi Przegląd Lekowy),
- opisy okoliczności wizyt w aptece oraz dodatkowe uwagi farmaceutów,
- zanonimizowane treści porad udzielane pacjentom,
- wyniki pomiarów ciśnienia tętniczego i tętna (dot. usługi Pomiar ciśnienia z farmaceutą),
- statystyki wykorzystania materiałów wydawanych pacjentom,
- zapisy telefonicznej ankiety z pacjentami (dot. usługi Przegląd Domowej Apteczki i Przegląd Lekowy),
- błędy w obsłudze inhalatorów dostępnych na rynku,
- wyniki ankiety satysfakcji uczestników.
Wyniki rekrutacji do projektu
W szkoleniach wziął udział personel 170 aptek. Do szkoleń e-learnignowych dopuszczeni byli także inni pracownicy apteki (także technicy farmaceutyczni) – tym samym łącznie do kursów przystąpiły 333 osoby.
140 aptek, których personel ukończył szkolenia internetowe i zaliczył testy, przeszło do następnego etapu rekrutacji, czyli szkoleń stacjonarnych. Ostatecznie 104 apteki zamówiły i otrzymały pakiet startowy do pilotażu, w skład którego wchodziły m.in. materiały dla pacjentów, plakaty, formularze oraz sprzęt taki jak komora inhalacyjna, nebulizator i ciśnieniomierz. Pozostałe 36 aptek zostało wykluczone z projektu. Wśród placowek (n=104), w których przeprowadzony został Pilotaż Opieki Farmaceutycznej, dominowały apteki indywidualne, które stanowiły 37% całości. Niewiele mniej stanowiły grupy 2-4 aptek (31,5%).
Przyczyny niezakwalifikowania dużej części aptek do kolejnych etapów były następujące:
- Brak możliwości wygospodarowania stanowiska do konsultacji w aptece.
- Nieukończenie wymaganych szkoleń e-learningowych przed szkoleniem stacjonarnym.
- Nieobecność na szkoleniu stacjonarnym w Warszawie lub Krakowie.
- Utrudniony kontakt Organizatora z osobą reprezentującą aptekę.
Nastawienie farmaceutów
Farmaceuci wykazali się dużym zainteresowaniem na etapie rekrutacji, a także zaangażowaniem w świadczenie usług. 96% z nich chce uczestniczyć w kolejnych projektach, pomimo licznych trudności z jakimi się spotkali, którymi były przede wszystkim problemy z organizacją pracy w aptece spowodowane brakami kadrowymi oraz trudnością w komunikowaniu pacjentom korzyści z konsultacji w ramach usług.
Aż 83,6% ankietowanych oceniło swój udział w Pilotażu na 4 i 5 punktów w pięciostopniowej skali (Było warto i Rewelacja), a tylko 16,4% nie miało zdania. Nikt nie ocenił udziału w projekcie na 2/5 „Było słabo, raczej niczego się nie nauczyłem/-am” oraz 1/5 „Strata mojego czasu”.
Nastawienie pacjentów
89,7% pacjentów uznała, że w ich odczuciu usługa Przeglądu Domowej Apteczki jest potrzebna i powinna być dostępna w każdej aptece, a 93% dzięki konsultacji ma większą wiedzę jak przechowywać leki.
83,6% pacjentów uznało, że dzięki Przeglądowi Lekowemu leczy się bezpieczniej, a 87,5% uznało też, że ta usługa poszerzyła ich wiedzę na temat stosowania preparatów.
Z dodatkowych uwag zebranych od pacjentów nie wynika, by przekazanie wniosków farmaceuty lekarzowi wiązało się z jego oporem. Według jednej ankiety lekarz rodzinny nie był zainteresowany wydrukiem od farmaceuty. Już pokazanie samej wypełnionej rozpiski leków, którą pacjent otrzymał od farmaceuty i uzupełnił według jego wskazówek, było pomocne dla lekarza przepisującego, który miał wówczas wgląd w farmakoterapię zleconą przez innych specjalistów, a której, jak wynika z informacji przekazanych od pacjentów, czasem nie był świadom.
Gotowość do udziału w kolejnych projektach organizatora
96,1% respondentów uznało, że jest chętna do udziału w kolejnych projektach grupy opieka.farm (3PG).
Opinie farmaceutów biorących udział w Pilotażu
Opinie farmaceutów:
Super inicjatywa, największym problemem w świadczeniu usług jest opór pacjentów i opór innych pracowników, którzy nie chcą dokładać sobie jakiejkolwiek pracy w aptece i nie czują potrzeby poszerzania swojej wiedzy.
Merytoryczne podejście na 5+ Dzięki Wam ja również poszerzyłam moją wiedzę. Bardzo żałuję, że w aptece jest tak mało czasu na przeprowadzanie usług opieki farmaceutycznej. Zdałam sobie sprawę, że studia farmaceutyczne w ogóle nie przygotowują nas do tego.
Świetnie przeprowadzony pilotaż, przemyślany od A-Z. Gdyby udało się zareklamować usługi ogólnopolsko cieszyłyby się dużo większym powodzeniem .
Projekt był bardzo fajny, rozwojowy. Nie spodziewałam się jednak takiego zamknięcia pacjentów na branie w nim udziału. Nawet stali pacjenci reagowali na niektóre propozycje alergicznie. Nagle każdy miał dopiero co zrobiony porządek w apteczce, każdy od dawna stosuje swój inhalator… Ale każde podzięko-wanie za przegląd lekowy, za poświęcony czas- ma sens.
Materiały i szkolenie przeprowadzone perfekcyjnie. Usługi tego typu to wysoki standard służby zdrowia a w Polskim bardzo niskim standardzie farmaceutycznym chyba nie jest w stanie się jeszcze odnaleźć.
Pilotaż – super, problem leży w polskiej mentalności , pacjenci bali się, ze coś od nich chcemy, ze chcemy „ wyciągnąć „ od nich pieniądze. Moim problemem była tez niestety niedostateczna wiedza z zakresu interakcji i określenie czy dana interakcja jest ISTOTNA i czy ma rzeczywisty wpływ na pacjenta. Takie usługi MUSZA być refundowane, myślę, że „za free” farmaceuci nie będą ich wykonywać.
Wysoka wartość merytoryczna projektu. Przydatne materiały. Wystarczająca opieka nad uczestnikami. Spore obciążenie czasowe chcąc perfekcyjnie dopełnić swoje obowiązki. Aby nie zmarnować zainwestowanego czasu i zaangażowania, prośba o kontynuację tej formy programu.
Organizacja samego projektu była na najwyższym poziomie. Szkolenia i materiały były właściwie gotową receptą na prowadzenie usługi opieki farmaceutycznej, więc ja jestem osobiście zachwycona! Żałuję niestety, że ze względu na słabą organizację prowadzenia tych usług w aptece, mało pacjentów było rekrutowanych…
Bariery we wdrożeniu
Przeszkodą we wdrożeniu nie okazał się brak wiedzy i kompetencji, bo te zostały uzupełnione dzięki kursom e-learningowym i warsztatom. Problematyczne okazało się przeorganizowanie pracy w aptece, koniecznie z uwagi na braki kadrowe, oraz trudności w zaangażowaniu całego personelu apteki w promowanie usług. Rekrutacja pacjenta do konsultacji wymaga bowiem współpracy całego zespołu apteki. Barierę stanowił także prawny brak możliwości komunikowania pacjentom na zewnątrz dostępności usług opieki farmaceutycznej.
Wpływ usług na system ochrony zdrowia
Powszechne wdrożenie badanych w pilotażu usług wiąże się z niewielkimi kosztami, zwłaszcza w zestwieniu ze stratami w postaci nieefektywnego zarządzania farmakoterapią, objawiającym się wykrytymi w ramach pilotażu problemami takimi jak:
- nieprawidłowe stosowanie inhalatorów – koszt tylko jednej dawki leku z inhalatorów nowej generacji to nawet 12 zł (Respimat) czy 25-30 zł (Ellipta), podczas gdy koszt instruktażu, pozwalający zapobiec stracie kilkunastu-kilkudziesięciu dawek rocznie, wyceniono na 3,20 zł.
- niewykorzystanie leków zdatnych do zażycia z uwagi na nieświadomość pacjentów, że zakupione wcześniej i nieużywane przez nich leki są odpowiednikami nowo przepisanych preparatów,
- stosowanie tych samych substancji leczniczych pod różnymi nazwami handlowymi,
- brak odpowiedniego leczenia nadciśnienia tęczniczego – przerywanie stosowania leków lub pomijanie dawek.
Problemy te wiążą się także z nieefektywnym leczeniem chorób przewlekłych, co powoduje powikłania takich chorób jak nadciśnienie tętnicze i zaostrzenia chorób takich jak astma oskrzelowa. Niereagowanie na obawy pacjentów lub realne ryzyko efektów ubocznych i interakcji wiąże się z rzeczywistym zagrożeniem dla pacjenta poprzez skutki tych efektów czy skutki odstawiania leków w obawie przed działaniami niepożądanymi.
Wsparcie farmaceutów, nawet w postaci świadczenia tak prostych i niedrogich usług, może znacząco przyczynić się do poprawy przestrzegania zaleceń terapeutycznych i zmniejszaniu liczby niepotrzebnych wizyt lekarskich. Edukacja pacjenta jest kluczowym etapem leczenia większości chorób przewlekłych a doskonałą dostępność aptek otwartych w Polsce pozwala na wykorzystanie potencjału farmaceutów wykazanego w tym badaniu.
Podsumowanie
Aby poznać bariery w rozwoju aptek w kierunku placówek usługowych i ocenić przeszkody w zwiększaniu roli i znaczenia farmaceutów w polskim systemie ochrony zdrowia, przeprowadziliśmy ogólnopolskie badanie wdrożenia 4 usług farmaceutycznych, które mogą być świadczone w ramach opieki farmaceutycznej. Były nimi: Pomiar ciśnienia z farmaceutą (jako przykład prostego badania w aptece), Przegląd Domowej Apteczki (jako przykład usługi wspierającej samoleczenie pacjenta), Instruktaż poprawnej obsługi inhalatora (jako przykład usługi polegającej na edukacji w zakresie obsługi sprzętu medycznego) oraz Przegląd Lekowy (usługi zwiększającej bezpieczeństwo i skuteczność stosowania leków). Konsultacje w ramach każdej usługi wyceniono, co z założenia było symulacją refundacji usług – opłaty były zależne od usługi: od 3,20 do 30 zł.
Zakwalifikowanym aptekom zapewniliśmy nieodpłatnie szkolenia internetowe i stacjonarne, materiały dla farmaceutów i pacjentów (plakaty, ulotki, dzienniczki), narzędzia internetowe do raportowania i generowania dokumentów, wsparcie telefoniczne i internetowe, sprzęt w postaci demonstracyjnych inhalatorów i komór inhalacyjnych i ciśnieniomierzy (bezzwrotnie).
Rekrutacja trwała od września 2018 do lutego 2019. Do projektu zgłosiło się ponad 300 aptek, wybrano 170, z czego szkolenia (stacjonarne i internetowe) ukończyło 140 placówek. Ostatecznie dostosowano i wyposażono w materiały i sprzęt 104 apteki, w których personel w okresie od marca do września 2019 odbył 1 589 konsultacji z pacjentami, z czego zweryfikowano 1 017 raportów od 83 farmaceutów z 70 aptek.
W ramach pilotażu mierzyliśmy czas spędzony na naukę świadczenia usługi (średni czas ukończenia szkoleń wyniósł 10 h + 8 h na warsztat stacjonarny), czas trwania usług, a także zbieraliśmy dane o porze dnia konsultacji, ich okolicznościach, zaleceniach farmaceutów dla pacjentów i sugestie przekazywane lekarzom, błędy w technice korzystania z inhalatora, wyniki pomiarów ciśnienia tętniczego i tętna. W trybie ciągłym mierzyliśmy satysfakcję samych pacjentów (w przypadku 2 usług; poprzez telefoniczny kontakt 2-4 tygodnie od wizyty w aptece), a na końcu także satysfakcję farmaceutów.
W ramach Pomiaru ciśnienia z farmaceutą uczestnicy przeprowadzili 820 pomiarów i przekazali 659 raportów, według których 46% pomiarów wskazywało na nadciśnienie. W 149 przypadkach pomiar nie był rutynowym badaniem, lecz odpowiedzią na skargę pacjenta na ogólne złe samopoczucie lub duszności i kołatanie serca. W 10 przypadkach wezwano zespół ratownictwa lub odesłano pacjenta na SOR.
W ramach Przeglądów Domowej Apteczki, których wykonano 160, a zweryfikowano 42, przejrzano ok. 910 opakowań leków. 74% trzymała w swojej domowej apteczce napoczęte leki po terminie, a 64% nienapoczęte leki po terminie (w tym antybiotyki). W 21% przypadków usługa pozwoliła też na wykrycie interakcji i duplikacji w zestawach przyjmowanych leków.
Usługa Instruktażu poprawnej obsługi inhalatora, w ramach której przeprowadzono 360 konsultacji, czego nadesłano pełne raporty dla 216 wizyt, kierowana była głównie do pacjentów chorujących na astmę oskrzelową i przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, a więc schorzenia leczone stosunkowo drogimi lekami. Aż 71% pacjentów popełniała co najmniej jeden błąd w technice przyjmowania leku. Z wywiadów wynikało z kolei, że prawie 60% (!) pacjentów nigdy wcześniej nie otrzymała pełnego instruktażu od lekarza, pielęgniarki czy farmaceuty.
Przeglądy Lekowe, których przeprowadzono 249, a zweryfikowano 101, pozwoliły na wykrycie 176 problemów lekowych, z których większość dotyczyła niepokojących pacjentów potencjalnych działań ubocznych leków oraz identyfikowanych przez farmaceutów interakcji leków.
Patronaty honorowe
Pilotaż wdrożenia Opieki Farmaceutycznej z praktykami grupy opieka.farm został objęty Patronatem Honotowym Naczelnej Izby Aptekarskiej oraz lokalnych Izb Aptekarskich: Okręgowej Izby Aptekarskiej w Warszawie, Śląskiej Izby Aptekarskiej, Gdańskiej Okręgowej Izby Aptekarskiej, Pomorsko-Kujawskiej Okręgowej Izby Aptekarskiej, Okręgowej Izby Aptekarskiej w Krakowie.
Uczestnicy Pilotażu
Dziękujemy uczestnikom za wiele miesięcy szkoleń i raportowania wyników konsultacji. Szczególnie dziękujemy
farmaceutom:
mgr farm. Lucyna Augustyniak
mgr farm. Kornelia Białasik
mgr farm. Joanna Bogacz
mgr farm. Agnieszka Bukowska
mgr farm. Małgorzata Chojnacka
mgr farm. Andrzej Chwiałkowski
mgr farm. Adam Chyży
mgr farm. Gertruda Czarnacka
mgr farm. Alina Fornal
mgr farm. Iwona Gałkowska
mgr farm. Aldona Gołacka
mgr farm. Beata Gołębiewska
mgr farm. Katarzyna Górka
mgr farm. Joanna Grochecka-Radziejewicz
mgr farm. Urszula Grzegorzek
mgr farm. Iwona Gudowicz
mgr farm. Joanna Jabłońska
mgr farm. Marcin Kapela
mgr farm. Karol Kartasiński
mgr farm. Andrzej Kierski
mgr farm. Jarosław Kmieć
mgr farm. Dorota Kobierowska
mgr farm. Agnieszka Kot-Grodska
mgr farm. Hanna Kowalczyk
mgr farm. Dominika Krenczkowska
mgr farm. Anna Kurek-Deląg
mgr farm. Kamila Kusio-Targońska
mgr farm. Aleksandra Kwirant
mgr farm. Dominika Lewandowska
mgr farm. Emilia Łapkiewicz-Przygodzka
mgr farm. Anna Łuczak
mgr farm. Joanna Machalska
mgr farm. Maria Madej
mgr farm. Marta Małyszczyk
mgr farm. Aleksandra Matczak
mgr farm. Renata Mądry
mgr farm. Grażyna Muszyńska
mgr farm. Tomasz Nowak
mgr farm. Iwona Nowakowska
mgr farm. Martyna Olszewska
mgr farm. Monika Osmolska
mgr farm. Małgorzata Patkowska
mgr farm. Magdalena Pawelec
mgr farm. Maciej Pawelec
mgr farm. Patrycja Pelka
mgr farm. Bartosz Penkala
mgr farm. Rosanna Perfikowska
mgr farm. Diana Polańska-Kubicka
mgr farm. Justyna Policzkiewicz
mgr farm. Krzysztof Pudełko
mgr farm. Tomasz Rodacki
mgr farm. Weronika Rogowicz
mgr farm. Joanna Senderecka
mgr farm. Joanna Stępińska
mgr farm. Barbara Stojek
mgr farm. Elżbieta Szolle
mgr farm. Paweł Śmigielski
mgr farm. Ewa Świątek-Kmiecik
mgr farm. Małgorzata Świerkowska
mgr farm. Aleksandra Toboła
mgr farm. Marta Warda
mgr farm. Agnieszka Wiesner
mgr farm. Edyta Wojtkowiak
mgr farm. Renata Woźniak
mgr farm. Monika Zalega
mgr farm. Kamila Ziętara
Lista uczestników obejmuje osoby, które wypełniły ankietę ewaluacyjną na zakończenie projektu oraz nie wyraziły sprzeciwu co do publikacji ich nazwiska w tym raporcie.
[tuszek]